Dziś na sztukę azulejos można spojrzeć jak na panoramiczny obraz 0 dziejów kraju wielkich odkrywców, natchnionych poetów, charyzmatycznych przywódców i artystów zakochanych w czarodziejskich układankach. Bez połyskujących ceramicznych płytek O trudno sobie wyobrazić nie tylko stacje metra i dworce kolejowe, ale również fasady portugalskich kościołów e, willi, urzędów i kawiarni. Napotkamy je wszędzie - spacerując ulicami Porto i Guardy, w pałacach Sintry, w salach wykładowych uniwersytetu w Ëvorze i na przydrożnych kapliczkach, ustawionych przy pełnej zaskakujących pejzaży trasie nadoceanicznej z Lizbony na wybrzeże Algarve.

Nazwa azulejos pochodzi od arabskiego al zulayji oznacza „mały wypolerowany kamień". Ta popularna forma zdobnictwa za pomocą ceramicznych płytek narodziła się we wczesnym średniowieczu, w czasach panowania Arabów z upodobaniem zdobiących w ten sposób pałace władców na Półwyspie Iberyjskim. Jednak jej największy rozkwit nastąpił w kraju Henryka Żeglarza w okresie od XVI do XVIII w., kiedy Portugalia stała się światowym potentatem w produkcji tych niezwykłych kafelków. Sztukę azulejos można porównać zarówno do dzieł malarskich czy rzeźbiarskich, jak i do wschodnich kobierców. Całe to narodowe bogactwo zdobnicze narastało przez stulecia, zmieniały się jedynie techniki dekoracji, kolorystyka i tematyka. W połowie XIX stulecia pojawiła się moda na dekorowanie płytkami zewnętrznych ścian gmachów publicznych, domów i sklepów. Każda epoka wypracowała własny styl. W okresie renesansu Upowszechniła się technika majolikowa, polegająca na malowaniu płytek Przed ich wypaleniem. Okres manieryzmu przyniósł bogactwo kolorystyczne oraz upodobanie do naśladowania wzorów arabskich. W okresie baroku pojawiły się biało-niebieskie ogromne kompozycje, wypełniające wnętrza kościołów i kaplic. Odrodzenie panoramicznych scen w tej najbardziej znanej tonacji kolorystycznej nastąpiło wraz z nadejściem secesji, na początku XX w. Zamiłowanie do azu/ejos przetrwało, o czym można się przekonać, odwiedzając warsztaty rzemieślnicze. Powstają w nich ręcznie malowane płytki i ozdobne patery. Podczas gdy rękodzieło trafia do sklepów i ulicznych kramów z pamiątkami, produkcja przemysłowa znalazła zastosowanie w budownictwie. Nie oznacza to jednak, że brakuje nowego wzornictwa artystycznego. Wielu architektów i dekoratorów tworzy pobudzające wyobraźnię kompozycje przestrzenne, obrazy geometryczne i asymetryczne, otwierając w ten sposób nowy rozdział w zdobieniu płytkami.

Najbardziej ekscytujące jest spotkanie z tą sztuką w Museu Nacional do Azulejo w Lizbonie. Zostało urządzone w ozdobionym renesansowymi krużgankami XVI-wiecznym klasztorze Madre de Deus. Oglądając miniaturki i mozaikowe dzieła dużych rozmiarów, często godne pędzla wybitnego malarza, można odnieść wrażenie, że oto w zasięgu ręki odsłania swoje oblicze pięć wieków historii najpopularniejszej portugalskiej sztuki i rzemiosła. W muzeum zgromadzono prace reprezentujące wszystkie kierunki tworzenia azu/ejos. W krużgankach klasztornych wyeksponowano dzieła chronologicznie, począwszy od płytek z pracowni rzemieślników mauretańskich, którzy ukazali na nich osobliwy świat fantastycznych zwierząt, po prace o motywach religijnych, roślinnych, geometrycznych i marynistycznych, układanki imitujące flamandzkie gobeliny oraz malarstwo sztalugowe - od realistycznego po abstrakcyjne. Zobaczymy mozaiki renesansowe i pełne przepychu dzieła barokowe, a także zaskakujące kolorystyką tryptyki przypominające ołtarze namalowane farbą olejną. Zawieszony w holu wielki panel ułożony z niebieskich i białych kafelków przedstawia panoramę Lizbony sprzed trzęsienia ziemi. Ten niecodzienny plan stolicy Portugalii przypomina, jak bardzo w wyniku kataklizmu zmienił się wygląd magicznego miasta nad rozlewiskiem Tagu.